Ljóðið Jól er valið fyrir hönd sjálfs mín þegar ég var 19 ára og tiltölulega nýbúinn að uppgötva alvarlegar bókmenntir og gat auðveldlega orðið bergnuminn af ádeilu ljóðsins og ekki síst þessum viðsnúningi frá fyrsta erindi til hins seinasta. Mig minnir (frekar vandræðalega) að ég hafi lært ljóðið utanbókar og farið með það fyrir jafnaldra í sjoppu í Gnoðarvogi að kvöldlagi. Fimm árum fyrr var ég hrifnari af Húsameistara ríkisins og enn fyrr af Mannkynssögu fyrir byrjendur og síðar hafa önnur ljóð hrifið mig. Steinn Steinarr átti ansi mikla fjölbreytni til en um leið hélt hann sig við að yrkja á tiltölulega einföldu máli og þannig gat hann snert fólk meira en mörg önnur ljóðskáld 20. aldar. Alla æsku mína var hann því það skáld sem fólki á mínum aldri líkaði einna best, ekki af því að því væri skipað það heldur af því að hann höfðaði til okkar milliliðalaust.

Á dögunum var ég að grúska í skjölum Sigríðar Einars frá Munaðarnesi  og fann þar skemmtilegt ljóð eftir Stein sem hann hafði ort í hálfkæringi til hennar, veit ekki hvort þetta hefur birst á prenti.  Þau voru í vinahópi sem myndaðist á 4. áratugnum í Reykjavík.  Sigríður og Halldóra B. Björnsson voru vinkonur og leigðu saman á Grundarstíg, önnur vann á póstinum, hin í dömubúð. Þær voru síyrkjandi og skrifandi  líkt og fleira ungt fólk sem stundaði sömu iðju og var vakandi fyrir þjóðfélagsmálum, hittist og skammaðist út í auðvaldið, veðrið, fátæktina og allt annað sem ungt fólk á þessum tíma hafði áhyggjur af. Oft var komið saman hjá þeim vinkonunum og kannski snæddur einfaldur kvöldverður meðan málin voru rædd. Þessir einstaklingar fóru svo út í heiminn, lífið og skáldskapinn en alltaf var þráður milli þeirra flestra. Af því að þetta er það síðasta sem ég hef lesið eftir Stein og finnst húmorinn í því brattur og gáskafullur ætla ég að nefna það hér. Það er svo langt síðan þetta var ort að ýmsar líkingar eru trúlega ráðgáta í dag.

Í sjöunda ljóði Tímans og vatnsins birtast einna sterkast áhrif vísinda og vísindaskáldskapar á hinn torskilda en afar fagra ljóðaflokk Steins Steinarr. Verkið býr yfir dulúð og leyndardómi sem aldrei verður hægt að nálgast og í því liggur hin sígilda staða þess. Ljóðin virðast láta margt uppi í skýrri fegurð textans og myndanna sem þar eru dregnar upp en „hin raunverulega“ merking þeirra er horfin lesendanum líkt og merking ævaforns skáldskapar fallinna siðmenninga er okkur glötuð. Munurinn er sá að hér var það eitt einasta skáld sem hvarf á braut með lyklana og ekki fyrir svo löngu.

Einnig má segja að andspænis ljóðum Tímans og vatnsins standi maður jafn agndofa og andspænis nýjustu sjónaukaljósmyndum úr ofurdjúpum geimins. Og þykir mér það sérstaklega eiga við sjöunda ljóðið. Við getum ekki hugleitt það of lengi í einu líkt og við getum ekki horft á ljósmynd af fæðingu sólkerfanna of lengi. Um leið og tekur að örla á skilningi á þeim í huga okkar erum við samtímis komin hættulega nærri því að sturlast. En þegar hættustiginu er næstum því náð má alltaf leggja frá sér ljóðið eða myndirnar og skoða það aftur seinna — aftur og aftur seinna.

Þetta ljóð Steins Steinarr er gott dæmi um þá snilld hans að segja mikið í fáum orðum og fanga með því hug og hjörtu lesenda.
Ástæða þess að ég hef lengi haldið upp á þetta litla ljóð er brotakennd saga á bak við ljóðið sem sjálfsagt hefur ekki verið mörgum kunn. Ljóðið birtist í ljóðabókinni Spor í sandi sem kom út 1940. Það er ort eftir fyrri sambandsslit Steins og Ásthildar Björnsdóttur, móðursystur minnar, sem síðar varð eiginkona hans. Í því ljósi skýrist heiti ljóðsins að mínum dómi. Ásthildur bjó ásamt systrum sínum tveim, Ingibjörgu og Þorbjörgu í lítilli risíbúð í Ingólfsstræti sem vinir þeirra systra kölluðu „Skjólið“ því þar áttu athvarf aðkomnir vinir og skólabræður og þar hittust Steinn og Ásthildur fyrst. Atvikin höguðu því svo, að Ásthildur sleit sambandi við Stein og erfiðir tímar fóru í hönd hjá þeim báðum. Ljóðið orti Steinn til Ásthildar eftir að hann fór vestur á Flateyri þar sem hann vann um tíma í síldarverksmiðjunni á Sólbakka. Allt myndmál ljóðsins tengist veru hans þar og „Þetta auða svið“ lýsir vel aðstæðum hans og einsemd á Flateyri.
Í fórum móður minnar var lengi bréf til hennar frá Steini sem hún brenndi því miður með öðrum gömlum bréfum áður en hún kvaddi. Það eina sem ég sá af þessu bréfi voru upphafsorð þess sem gleymast mér ekki: „Guð minn góður hvað það er gaman að þú skulir vera til“. Ég fékk ekki að lesa lengra. Seinna, þegar ég var að skrifa ritgerð um Tímann og vatnið í ljósi lífshlaups Steins rifjaðist upp fyrir mér þetta gamla bréf sem farið var forgörðum. Þá var Þorbjörg systir Ásthildar orðin ein til frásagnar. Ég spurði hana hvort hún hefði vitað um þetta bréf eða efni þess. Hún sagðist ekki hafa haft hugmynd um þetta bréf frá Steini en vissi að móðir mín hafði skrifaði honum þegar hann var á Sólbakka því hún fann til með honum eftir skilnaðinn við Ásthildi.
Ætla má því að Steinn hafi verið að svara bréfi hennar með bréfinu með þessari fallegu byrjun.
Vegna þessara vísbendinga um tilurð ljóðsins hefur það átt sérstakan sess í hug mér. En auðvitað les hver og einn ljóðið eins og það kemur til hans og til þess þarf enga vitneskju aðra en ljóðið sjálft.